زیست‌پذیری شهری در ایران و جهان
به گزارش دانشنامه تخصصی و پایگاه خبری موج شهر در ادامه مباحث مربوط به حوزه مدیریت شهری، در این یادداشت به موضوع زیست‌پذیری شهری در ایران و جهان، تعریف زیست پذیری و اصول و ابعاد آن پرداخته می شود.
تعریف زیست پذیری شهری
زیست‌پذیری شهری به ایجاد شهرهایی پویا، سالم و پایدار که تعادلی بین اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست دارند می‌پردازد. این مفهوم شامل ابعاد محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی است و می‌تواند از طریق توسعه محله‌ها، ساختمان‌ها، حمل و نقل، فضای شهری و اقتصاد محلی تحقق یابد
زیست‌پذیری شهری به مفهوم طراحی و مدیریت شهری است که از منابع طبیعی بهینه‌تری استفاده می‌کند، زیان‌های زیست‌محیطی را کاهش می‌دهد، جامعه‌های شهری را ارتقاء می‌بخشد و به اقتصاد منطقه انگیزه می‌دهد. زیست‌پذیری شهری همچنین تلاش می‌کند تا از اثرات منفی توسعه شهری بر روی زیستگاه‌ها، منابع آب، هوا، خاک و منابع طبیعی دیگر کاسته شود و به حفظ تعادل بین اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست کمک کند.
ابعاد زیست‌پذیری شهری:
- محیط زیستی: حفاظت از منابع طبیعی، کاهش آلودگی هوا و آب، احیای فضاهای سبز و ایجاد پارک‌ها و فضاهای باز.
- اجتماعی: ایجاد جامعه‌های پویا و سالم، حفظ فرهنگ و هویت محلی، توسعه تسهیلات عمومی و ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان.
- اقتصادی: توسعه اقتصادی پایدار، ایجاد شغل، استفاده بهینه از منابع اقتصادی و توسعه کسب‌وکارهای محلی.
انواع زیست‌پذیری شهری:
- زیست‌پذیری محله‌ای: توسعه مناطقی که محل زندگی شهروندان هستند با تمرکز بر ارتقاء فرهنگ محلی، حمایت از کسب‌وکارهای محلی و افزایش امکانات عمومی.
- زیست‌پذیری ساختمانی: استفاده از فناوری‌های سبز در ساختمان‌ها، بهینه‌سازی مصرف انرژی، استفاده از منابع بازیافتی و افزایش بازدهی انرژی.
- زیست‌پذیری حمل‌ونقل: توسعه حمل‌ونقل عمومی، افزایش استفاده از وسایل حمل‌ونقل سبک و پایدار، و ترویج فرهنگ سواری مشترک و دوچرخه‌سواری.
- زیست‌پذیری فضایی: طراحی فضاهای شهری به‌گونه‌ای که از فضاهای سبز بیشتری بهره‌مند باشد، ایجاد فضاهای عمومی فعال و ترکیبی، و حفظ و احیای میراث‌فرهنگی و تاریخی.
- زیست‌پذیری اقتصادی: توسعه کسب‌وکارهای محلی و کوچک، پشتیبانی از کارآفرینی اجتماعی و ایجاد فرصت‌های شغلی محلی.
تاریخچه مفهوم زیست‌پذیری شهری
با پیشرفت‌های علمی و فناوری و همچنین افزایش آگاهی جامعه در مورد مسائل محیط‌زیستی، اهمیت زیست‌پذیری شهری به‌عنوان یک راهبرد برای ساختن شهرهای سالم، پایدار و مناسب برای زندگی بیشتر تأکید می‌شود. مفهوم زیست‌پذیری شهری به‌عنوان یک رویکرد جدید در مدیریت شهری، در دهه‌های اخیر به‌ویژه پس از افزایش روبه‌رشد شهرنشینی و مسائل محیط‌زیستی بر جامعه جهانی توجه بیشتری یافته است. این مفهوم از طریق تاریخچه‌ای پیچیده و تکاملی شکل‌گرفته است:
- پیشینه اولیه: ایده‌هایی نظیر حیات طبیعی، اکولوژی شهری، و شهرهای پایدار از دهه ۱۹۶۰ به وجود آمدند. حرکت مؤسسات بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد و همچنین حرکت‌های محیط‌زیستی موجب توجه به مسائل زیست‌پذیری شهری شد.
- دوره توسعه پایدار: در دهه ۱۹۸۰، مفهوم توسعه پایدار مطرح شد که شامل توازن بین اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست بود. این مفهوم توسعه شهری را با محوریت حفظ محیط‌زیست و استفاده بهینه از منابع مطرح کرد.
- ظهور مفهوم زیست‌پذیری شهری: در دهه ۱۹۹۰، مفهوم زیست‌پذیری شهری به‌عنوان توسعه‌ای که همچنین به محیط‌زیست می‌اندیشد، مطرح شد. این مفهوم بر ترکیب بخش‌هایی از توسعه پایدار، تحولات اجتماعی و محیط‌زیستی تمرکز داشت.
- توسعه مفهومی عمیق‌تر: در دهه‌های بعدی، مفهوم زیست‌پذیری شهری به‌عنوان یک رویکرد جامع در توسعه شهری توسعه یافت. تمرکز بر ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان، کاهش آلودگی محیط‌زیست، و تعادل میان اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست افزایش یافت.
- تلاش‌های بین‌المللی: سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی مانند اتحادیه شهرهای جهانی (ICLEI) و همچنین سازمان‌های محیط‌زیستی، تلاش‌هایی برای ترویج مفهوم زیست‌پذیری شهری و اجرای طرح‌های مربوطه داشته‌اند.
برنامه ریزی جهت رسیدن به شهر زیست پذیر
برنامه‌ریزی جهت رسیدن به یک شهر زیست‌پذیر باید به شکل جامع و گسترده انجام شود و باید متناسب با شرایط محلی و نیازهای جامعه باشد. از سوی دیگر با توجه به پیچیدگی موضوع، برنامه‌ریزی باید به صورت یک فرآیند مداوم و پویا در نظر گرفته شود تا به تحقق اهداف زیست‌پذیری در شهرها برسیم. در اینجا یک راهبرد کلی برای برنامه‌ریزی به سمت یک شهر زیست‌پذیر ارائه می‌شود:
- تعیین اهداف و اولویت‌ها: تعیین اهداف کوتاه و بلندمدت برای تحقق زیست‌پذیری در شهر، شناسایی اولویت‌ها و اولین مراحل عملیاتی.
- مشارکت عمومی: جلب مشارکت جامعه محلی، انجمن‌های مدنی، کسب و کارها و سایر نهادهای مردمی در فرآیند برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های زیست‌پذیر.
- مدیریت منابع طبیعی: حفظ و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی مانند آب، هوا، خاک و فضاهای سبز، با توجه به اصول حفاظت محیط‌زیست.
- توسعه حمل و نقل پایدار: ترویج حمل و نقل عمومی، سیستم‌های دوچرخه‌سواری، وسایل نقلیه الکتریکی و سواری مشترک.
- طراحی شهری زیست‌پذیر: ایجاد فضاهای شهری سبز، طراحی محیطی پایدار، توسعه فضاهای عمومی فعال و ایجاد فضاهای باز اجتماعی.
- مدیریت پسماندها: توسعه سیستم‌های بازیافت، کمک به توسعه فناوری‌های مدیریت پسماندها و کاهش تولید پسماندها.
- استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر: ترویج استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی، بادی و زمینی، و ایجاد انرژی‌های سبز و پایدار.
- توسعه کسب و کارهای سبز: پشتیبانی از کسب و کارهای محلی و سبز، ترویج کسب و کارهای پایدار و بازیافتی.
- آموزش و اطلاع‌رسانی: آموزش و اطلاع‌رسانی به جامعه محلی در خصوص مزایای زیست‌پذیری و روش‌های اجرایی.
- ارزیابی و پایش: ارزیابی دوره‌ای عملکرد طرح‌ها و پروژه‌های زیست‌پذیری و اصلاحات مورد نیاز بر اساس بازخوردهای دریافتی.
شهرهای زیست‌پذیر جهان
در حال حاضر، تعیین زیست‌پذیرترین شهرها با توجه به معیارهای مختلف میسر است، اما برخی از شهرهایی که به طور معمول به‌عنوان برترین شهرهای زیست‌پذیر در جهان شناخته می‌شوند عبارت‌اند از:
- کپنهاگ، دانمارک: با استفاده گسترده از انرژی‌های تجدیدپذیر، زمینه‌های سبز فراوان، و سیاست‌های فعال در حوزه حمل‌ونقل عمومی.
- وین، اتریش: با سیاست‌های فعال در حوزه بازیافت و مدیریت پسماندها، ارتقاء حمل‌ونقل عمومی و ارزیابی زیست‌پذیری ساختمان‌ها.
- سن فرانسیسکو، آمریکا: با توسعه پایدار منابع انرژی، حمایت از کسب‌وکارهای سبز، و ترویج فرهنگ دوچرخه‌سواری و حمل‌ونقل عمومی.
- استکهلم، سوئد: با فضاهای سبز فراوان، انتقال حمل‌ونقل عمومی به‌سوی انرژی پایدار، و توسعه مسکن سبز.
شهرهای زیست‌پذیر در ایران
در مورد شهرهای ایران، معیارها و شاخص‌های مورداستفاده در این زمینه کمتر شفاف بوده و داده‌های کافی و قابل‌اعتمادی موجود نیست. اما برخی از شهرهای ایران که در مسیر زیست‌پذیری پیشرفت‌هایی داشته‌اند عبارت‌اند از:
- تهران: با توسعه حمل‌ونقل عمومی، ایجاد پارک‌ها و فضاهای سبز، و تلاش‌هایی در جهت کاهش آلودگی هوا.
- اصفهان: با تاریخچه طولانی در استفاده از سیستم‌های آبیاری سنتی و مدیریت آب، توسعه فضاهای سبز، و توجه به میراث‌فرهنگی و معماری.
- شیراز: با ایجاد فضاهای سبز متنوع، حمایت از کسب‌وکارهای محلی، و ترویج فرهنگ سواری دوچرخه.
ثبت دیدگاه