پدافند غیرعامل در منطقه آزاد چابهار
دانشنامه تخصصی و پایگاه خبری موج شهر به مصاحبه اختصاصی با جناب آقای حسین صادقی کارشناس حوزه شهرسازی و مربی سازمان پدافند غیرعامل در حوزه معماری و شهرسازی با موضوع پدافند غیرعامل در منطقه آزاد چابهار پرداخت.
1- مفهوم پدافند چیست و چگونه تشکیل شده است؟
پدافند به معنای دفع، خنثی‌سازی یا کاهش اثرات حمله دشمن است و از دو جزء «پد» (ضد، متضاد) و «آفند» (جنگ، دشمنی) تشکیل شده است. پدافند به معنای حفظ جان مردم، تضمین امنیت افراد، صیانت از تمامیت ارضی و حاکمیت ملی در برابر هر گونه تجاوز بدون به‌کارگیری سلاح است.
2- پدافند عامل به چه معناست و چه استفاده‌ای از جنگ‌افزارها می‌کند؟
پدافند عامل: استفاده مستقیم از جنگ‌افزارها به منظور خنثی کردن و کاهش اثرات عملیات خصمانه دشمن. این نوع پدافند مبتنی بر فعالیت نیروهای مسلح و متکی بر تسلیحات و تجهیزات نظامی است. پدافند غیرعامل: مجموعه اقداماتی که بدون استفاده از سلاح، به کاهش آسیب‌پذیری و تلفات و افزایش پایداری کمک می‌کند. این نوع پدافند شامل تدابیری مانند استتار، اختفاء، پراکندگی و استحکامات است که مخارج حملات دشمن را افزایش و راندمان آن را به شدت کاهش می‌دهد.
3- تاریخچه پدافند غیرعامل در جهان چگونه است؟
تاریخ بشر مملو از مواردی است که در آن غیرنظامیان به دلیل تهدیدات مختلف متحمل شدیدترین آلام شده‌اند. شکل‌گیری شهرها از ابتدای زندگی یکجانشینی تاکنون تابع شرایط معینی از جمله دفاعی و نظامی بوده است. در ایران باستان، استحکامات پدافندی همچون دیوارهای دفاعی، سدها و خندق‌ها جزء لاینفک شهرهای مهم و پررونق بوده است.
دوران پیش از اسلام: در دوران مادها و هخامنشیان، شهرها دارای استحکامات دفاعی قابل‌ملاحظه‌ای بودند. در دوران اشکانیان، دیوارهای دفاعی معروفی در دشت گرگان ساخته شد. دوران پس از اسلام: پس از فتح ایران توسط سپاه اسلام، ایران تا قرن‌ها فاقد ارتشی منسجم بود. در این دوران، مهم‌ترین عناصر دفاعی سکونتگاه‌های انسانی شامل قلعه، بارو، برج و خندق بوده است. در دوران پهلوی، استحکامات دفاعی بسیاری از شهرها تخریب شد و رشد سریع شهرها بدون توجه به ملاحظات دفاع غیرعامل صورت گرفت.
4- وضعیت پدافند غیرعامل در جمهوری اسلامی ایران چطور بوده است؟
پس از جنگ تحمیلی هشت ساله، دوران بازسازی کشور آغاز شد. پس از حملات 11 سپتامبر 2001 و تهدیدات ایالات متحده، فرمانده معظم کل قوا فرامین مؤکدی مبنی بر اجرای پدافند غیرعامل صادر نمودند. اقدامات مهمی در این زمینه انجام شد از جمله تشکیل کمیته دائمی پدافند غیرعامل و دبیرخانه کمیته دائمی با عضویت نمایندگان مختلف.
5- اهداف پدافند غیرعامل در منطقه آزاد چابهار چیستند؟
- بالا بردن قابلیت بقا و استمرار عملیات حیاتی و خدمات‌رسانی در شرایط وقوع تهدید، بحران و جنگ.
- کاهش آسیب‌پذیری و کاهش خسارات تأسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی در برابر تهدیدات و عملیات دشمن.
- افزایش آستانه مقاومت مردم و نیروهای خودی در برابر تهاجمات دشمن.
- حفظ تمامیت ارضی، امنیت ملی و استقلال کشور.
- ارتقاء بازدارندگی مؤثر و کسب امنیت پایدار.
- ارتقاء دانش و نظم مدیریتی در شرایط بحران.
- دستیابی به زیرساخت‌های حیاتی امن با حداقل آسیب‌پذیری.
6- اقداماتی که برای ارتقاء پدافند غیرعامل در منطقه آزاد چابهار انجام شده است چیستند؟
- ایجاد و تقویت زیرساخت‌های حیاتی و حساس با حداقل آسیب‌پذیری.
- استفاده از تدابیر استتار، اختفاء و پراکندگی برای کاهش اثرات حملات دشمن.
- آموزش و افزایش آگاهی مردم و نیروهای مسلح در زمینه پدافند غیرعامل.
- برنامه‌ریزی و اجرای تمرینات عملیاتی برای آمادگی در مواجهه با تهدیدات مختلف.
7- وضعیت جمعیتی چابهار در دوره 90 تا 95 چگونه بوده است؟
- مهاجرت: در دوره 90 تا 95، چابهار با جذب 10492 نفر مهاجر، مهاجرپذیر بوده است. بیشتر مهاجران از استان سیستان و بلوچستان به چابهار مهاجرت کرده‌اند. همچنین، تعداد زیادی از مهاجران به محدوده منطقه آزاد چابهار وارد شده‌اند .
- جمعیت جوان: جمعیت چابهار جوان بوده و نیازمند امکانات و خدمات در تمامی ابعاد توسعه است تا به‌عنوان سرمایه انسانی مطلوب و کارآمد برای توسعه پایدار شهرستان عمل کند
8- زیرساخت‌ها و امکانات موجود در چابهار چه جنبه‌هایی را پوشش می‌دهند؟
چابهار دارای زیرساخت‌های متنوعی است که در زیر آمده‌اند:
- راه‌ها و حمل‌ونقل: شامل خطوط راه‌آهن، فرودگاه چابهار، پایانه حمل‌ونقل و ترمینال مسافربری مکران.
- صنعت و معدن: شهرک صنعتی، پتروشیمی مکران، شرکت فولاد مکران و آب‌شیرین‌کن چابهار-کنارک.
- بهداشت و درمان: بیمارستان امام علی (ع)، سازمان انتقال خون، مجتمع بهداشتی و درمانی، درمانگاه، کلینیک پزشکی و مرکز سلامت شهری.
- سیاسی-دفاعی و امنیتی: فرمانداری چابهار، بخشداری مرکزی، دادگستری، مرکز فرماندهی سپاه چابهار، ستاد فرماندهی نیروی انتظامی، زندان مرکزی، مرکز پزشکی قانونی، نماینده ولایت‌فقیه و قرارگاه عملیاتی (شهید فولادی) سپاه پاسداران .
- آموزش: دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه بین‌الملل، دانشگاه دریانوردی و مرکز آموزشی علمی – کاربردی.
- کشاورزی و شیلات: اداره کل شیلات و اداره کل بنادر و دریانوردی.
- فناوری اطلاعات: دکل‌های مخابراتی.
- خدمات شهری و پشتیبانی: شهرداری چابهار، ایستگاه آتش‌نشانی و پمپ‌بنزین.
- امداد و نجات: انبارهای لجستیک اداره غله، مرکز مدیریت بحران، سازمان هلال‌احمر و انبار سازمان هلال‌احمر .
9- اهمیت پدافند غیرعامل در شهر چابهار چگونه بررسی شده است؟
- کاهش آسیب‌پذیری: اقدامات پدافند غیرعامل به کاهش آسیب‌پذیری و تلفات و افزایش پایداری کمک می‌کند.
- پایداری و امنیت: این اقدامات به حفظ امنیت ملی، تمامیت ارضی و استقلال کشور و ارتقاء بازدارندگی مؤثر منجر می‌شود.
- آمادگی در بحران‌ها: آموزش و افزایش آگاهی مردم و نیروهای مسلح در زمینه پدافند غیرعامل و برنامه‌ریزی و اجرای تمرینات عملیاتی برای آمادگی در مواجهه با تهدیدات مختلف ضروری است .
- ضرورت اجرای پدافند غیرعامل به دلیل تهدیدات بالقوه و بالفعل و آسیب‌پذیری زیرساخت‌ها مطرح شده است.
- توزیع زیرساخت‌ها در سطح شهر یا منطقه به صورت یکنواخت نیست و برخی زیرساخت‌ها آسیب‌پذیری بیشتری دارند.
- آسیب به زیرساخت‌های حیاتی می‌تواند به چالش‌های جدی و تولید بحران در جامعه منجر شود.
12- چه وظایفی برای مرکز کنترل و هدایت عملیات پدافند غیرعامل در نظر گرفته شده است؟
- هماهنگی وظایف و مسئولیت‌های بخش‌های مختلف کشوری و لشگری در مدیریت بحران.
- اطلاع‌رسانی و اعلام آماده‌باش به مراکز خدماتی و امدادی در زمان وقوع حوادث.
- بکارگیری تجهیزات و نیروها متناسب با حادثه.
- نظارت بر عملکرد کارگروه‌های تخصصی مدیریت بحران.
13- الگوی جامع پیش‌بینی پدافند غیرعامل در منطقه آزاد چابهار چه ویژگی‌هایی دارد؟
- برنامه‌ریزی برای مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح امنیتی و دفاعی منطقه.
- استفاده از ارزیابی‌های مختلف شامل تهدیدات، آسیب‌پذیری‌ها و پهنه‌بندی ریسک.
- تدوین نقشه سازمان فضایی و ارائه بایدها و نبایدهای پدافند غیرعامل برای منطقه.
14- اصول پدافند غیرعامل در جانمایی مکان‌های دفن پسماند چه ویژگی‌هایی را دربر می‌گیرد؟
- توسعه و تدوین برنامه جامع پدافند غیرعامل براساس شرایط خاص منطقه و روش‌های اجرایی.
- ارائه چارچوب‌های کنترلی به‌منظور اطمینان از تطابق موازین توسعه با ملاحظات امنیتی-دفاعی.
- نیاز به وجود بسترهای سازمانی و اجرایی برای عملیاتی شدن پیش‌بینی‌ها و اقدامات پیشنهادی.
راهبردها و برنامه‌های کلی منطقه آزاد چابهار براساس دیدگاه پدافند غیر عامل
| حوزه | برنامه کلی | راهبردها |
| زیستی و اکولوژیکی | ارتقاء میزان شناخت چالش‌های محیطی و آمادگی در برابر تهدیدات متصور | امکان‌سنجی و ارزیابی وضع موجود فرسایش خاک و پتانسیل سیل‌خیزی منطقه در راستای پایداری کشاورزی و کاهش تهدیدات جانی |
| توجه به رویکرد هوشمند سازی و آمادگی کامل تمامی اقشار و گروه‌های سنی در مواجهه با مخاطرات طبیعی | ||
| مطالعات گسترده و پایش مکرر میزان گردوغبار تولیدی از شوره‌زارهای ماندابی شرق منطقه و ایجاد تمهیدات راهبردی احیاء کننده این شوره‌زار | ||
| نگاه آمایشی به منابع آبی تأمین‌کننده نیاز روزمره جمعیت شهرستان به‌منظور کاهش تهدیدات احتمالی در حوزه منابع آب | ||
| مدیریت اصولی دفع پسماند و پایداری اکوسیستم | مدیریت اصولی و بهداشتی پسماند تصفیه‌خانه فاضلاب شهر در جهت کاهش تهدیدات زیستی | |
| مدیریت و مکان‌یابی محل مناسب دفع آب خروجی پیکره هفتم و شهرک صنعتی در راستای جلوگیری از تهدید شیمیایی | ||
| تحلیل محتوای برنامه‌ها و سیاست‌های پایداری اکوسیستم گیاهان و جانوران خشکی و آبی | ||
| اقتصادی | توسعه اقتصادی پایدار و ارتقاء جایگاه ایران در ساختار قدرت منطقه | ضرورت بازاندیشی تمهیدات در خصوص گسترش ارتباطات تجاری و همگرایی منطقه‌ای با کشورهای آسیای میانه |
| بازنگری برنامه‌ها و سیاست‌های بکار گرفته‌شده درزمینهٔ کاهش فقر و بهبود وضعیت معیشت مردم | ||
| افزایش توان صادراتی؛ با تأمین امکانات زیرساختی و استفاده از منابع ارزان‌قیمت و در دسترس | ||
| ارتقاء نقش ژئوپلیتیکی چابهار؛ با ایجاد فضای کسب‌وکار و دیپلماسی قوی با کشورهای همسایه همچون، افغانستان، پاکستان و عمان | ||
| تدوین استراتژی‌های منسجم در چارچوب چشم‌انداز نظام راهبردی توسعه اقتصادی منطقه آزاد چابهار | ||
| فراهم‌سازی بستر مناسب توسعه منطقه آزاد چابهار با عنایت به برنامه‌های تشویقی، مالیاتی، کاهش روندهای بوروکراتیک و هماهنگی بین ارگان‌ها | ||
| جمعیت و نیروی انسانی | سرمایه انسانی کارآمد و با بهره‌وری بالا | توجه ویژه به سطح سواد مردم شهرستان و بالأخص زنان روستایی در راستای افزایش آگاهی و سرمایه انسانی کارآمد در تمامی عرصه‌ها |
| ارتقاء فضای کسب‌وکار و اشتغال پایدار برای جمعیت فعال منطقه در جهت جلوگیری از روی‌آوری نیروی فعال به مشاغل کاذب و قاچاق مواد مخدر | ||
| تهیه و تدوین برنامه‌های حمایتی و تشویقی از نخبگان، مدیران عالی‌رتبه، متخصصین و … جهت ماندگاری در منطقه و توسعه همه‌جانبه شهرستان | ||
| عدالت فضایی برخورداری از خدمات و امکانات | مدیریت خدمات و امکانات شهری بر اساس جمعیت شهرستان و مهاجرین | |
| دسترسی مناسب روستاییان به امکانات و تسهیلات رفاهی در راستای دستیابی به عدالت فضایی | ||
| مشارکت اجتماعی و تفویض اختیار به حاکمان محلی | ارتقاء سطح مشارکت اجتماعی شهروندان در تمامی مراحل تصمیم‌گیری | |
| تفویض اختیار به حاکمان محلی (ریش‌سفیدان) در جهت محفوظ ماندن ارزش‌های اجتماعی و توسعه همه‌جانبه | ||
| حکمروایی مطلوب شهری | مدیریت جمعیت تازه‌وارد به منطقه آزاد چابهار و کنترل تراز جمعیتی | |
| هماهنگی بین ارگان‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط با اداره امور شهری در جهت حکمروایی مطلوب | ||
| کالبدی | افزایش تاب‌آوری بخش مسکن | توجه ویژه به تراکم ساختمانی و بعد خانوار در جهت افزایش تاب‌آوری شهری |
| توجه ویژه به کیفیت ابنیه، نوع سازه مناطق مسکونی و حاشیه‌نشین در جهت کاهش آسیب‌پذیری در بخش مسکن هنگام تهدید و بحران | ||
| رعایت استاندارد سرانه‌ها و شعاع خدمات‌رسانی | رعایت سرانه خدمات فرهنگی – آموزشی و رفع کمبود در این زمینه | |
| مدیریت شعاع خدمات‌رسانی مراکز بهداشت و درمان جهت امدادرسانی به‌موقع در هنگام تهدید و بحران | ||
| حکمروایی و مدیریت مطلوب شهری | افزایش سرزندگی شهری و ضرورت در نظرگیری مکان‌های اسکان موقت با تأمین فضای سبز در مقیاس محله، ناحیه و منطقه | |
| ایجاد ساختار اداری و ستادی مدیریت بحران در منطقه آزاد چابهار در راستای مدیریت شهری کارآمد | ||
| حمل‌ونقل | تاب‌آوری شبکه حمل‌ونقل | جانمایی و راه‌اندازی پایانه مسافربری به‌منظور جابجایی مسافر بین منطقه آزاد و شهرهای پیرامون |
| ایجاد پیوند عملکردی بین انبارها و خدمات پارک لجستیک و بنادر به‌منظور پشتیبانی و خدمات‌رسانی در مواقع حساس | ||
| تهیه و تدوین طرح ساماندهی اسکله بندر شهید کلانتری در راستای توسعه گردشگری | ||
| بازاندیشی تمهیدات ویژه پیرامون سهولت سفر دریایی به منطقه آزاد چابهار و تأمین امکانات رفاهی موردنیاز | ||
| توجه ویژه به بزرگراه چابهار – کنارک و در نظرگیری مسیر جایگزین برای خروجی پیکره‌ها | ||
| آسیب‌پذیری نحوه خدمات‌رسانی استاندارد خیابان‌ها و پیاده‌روها و شناسی مناطق حادثه‌خیز | ||
| ساماندهی کریدور لجستیکی، راه‌آهن و خط لوله به گیت شرقی بندر شهید بهشتی به‌منظور افزایش تاب‌آوری شبکه حمل‌ونقل | ||
| گردشگری | تأمین زیرساخت‌های موردنیاز و توسعه پایدار گردشگری | تقویت و ارتقاء مؤلفه‌های فرهنگی منطقه آزاد چابهار در راستای توسعه گردشگری فرهنگی |
| افزایش سیاست‌های حمایتی از افراد شاغل در صنعت گردشگری به‌ویژه در فصول همراه با بیکاری و رکود این صنعت | ||
| تهیه و تدوین برنامه بازاریابی مدون برای بازارهای داخلی و خارجی به‌منظور شناساندن پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های گردشگری شهر چابهار | ||
| ساماندهی مراکز گردشگری، صنایع‌دستی، بازارهای سنتی – محلی و طبقه‌بندی جاذبه‌ها و ظرفیت‌های گردشگری | ||
| ضرورت بازاندیشی تمهیدات در خصوص افزایش کیفیت خدمات اقامتی- پذیرایی و ایجاد تنوع در مراکز خدمات رسان | ||
| تعریف و ایجاد سیستم حمل‌ونقل عمومی مناسب با توسعه همه‌جانبه منطقه آزاد چابهار و بالأخص خدمات‌رسانی به گردشگران | ||
| مدیریتی | نگرش سیستمی به امر توسعه و هماهنگی بین سازمان‌های ذی‌ربط | تهیه و تدوین جهات توسعه کالبدی – فیزیکی شهر چابهار در سال‌های آتی و رعایت ملاحظات پدافند غیرعامل |
| به‌کارگیری نگرش سیستمی در توسعه همه‌جانبه منطقه آزاد چابهار | ||
| شفاف‌سازی نقش و وظایف هر یک از سازمان‌های مربوط با توسعه منطقه و برطرف سازی تعارضات قانونی | ||
| در نظرگیری تمهیدات لازم در خصوص اختیارات لازم به سازمان منطقه آزاد چابهار و تمکین سایر ارگان‌ها از این سازمان |
15- ساختار برنامه جامع پیش‌بینی پدافند غیرعامل چگونه تعریف می‌شود و راهبرد های آن چیست؟
- مدیریت شهری به عنوان سطحی از مدیریت محلی برای اداره امور شهر.
- فرآیندی شامل سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، سازماندهی، اجرا، نظارت و کنترل برای نیل به اهداف عملیاتی.
- نیاز به ساختار سازمانی متناسب و کارآمد برای اعمال مدیریت در حوزه پدافند غیرعامل.
- دیدگاه جامع‌نگر و رویکرد کل‌نگر به فرآیند ساخت شهر براساس اصول و اهداف پدافند غیرعامل.
16- اسناد فرادست مرتبط با پدافند غیرعامل در شهر چابهار به مواردی اشاره می کنند؟
- تاکید بر اقدامات غیرمسلحانه برای افزایش بازدارندگی و کاهش آسیب‌پذیری.
- رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل در طرح‌های توسعه آینده کشور.
- طبقه‌بندی مراکز و تأسیسات حائز اهمیت به حیاتی، حساس و مهم و تهیه و اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل.
- تأمین اعتبار مورد نیاز برای اجرای طرح‌ها و توجه به بهره‌گیری پدافندی از طرح‌های عمرانی به ویژه در مناطق مرزی.
جناب آقای حسین صادقی
کارشناس حوزه شهرسازی و مربی سازمان پدافند غیرعامل
لینک اخبار مرتبط:
ظرفیت های قانون برنامه هفتم توسعه برای مدیریت شهری و شهرداری ها
ثبت دیدگاه