تاریخچه شکل گیری شهرداری ها
دانشنامه تخصصی و پایگاه خبری موج شهر به قلم سرکار خانم لیلی رحمانی به موضوع تاریخچه شکل گیری شهرداری ها می پردازد. شهرنشینی در ایران سابقه ی طولانی دارد؛ مدیریت امور شهر در دولت های زمان باستان مسئولیت مهمی در اداره شهر محسوب می شد.
قوانین شهری بر روی ستونی نوشته می شده و آن را بر روی دیواری نصب می کرده اند تا تمامی اهال از آن آگاه شوند. اما شکل گیری نظم شهری به شیوه نوین تا زمان قاجارها ادامه یافت.
سفر ناصرالدین شاه قاجار به فرنگ دستاوردهای زیادی داشت که یکی از آنها شکل گیری نخستین نظم شهری در ایران است.به دنبال آشنایی این شاه قاجاری با نحوه مدیریت شهرها در فرنگ نخستین اداره برای رسیدگی به امورات شهری با نام “احتسابیه” شکل گرفت. این اداره دست امیرکبیر شکل گرفت و محمودخان کلانتر احتساب آقاسی برای تسهیل و بهبود امور شهری به عنوان مسئول احتساب منتصب شد.
احتسابیه مشتمل از دو شعبه احتسابیه و تنظیف بود.عده ای با عناوین نایب، فراش و سپور در حال خدمت برای حفظ شهر، نظافت و …بودند.
اما شکل گیری ساختار منظم تری تحت عنوان بلدیه تا زمان استقرار مشروطیت و حکومت مظفر الدین شاه زمان برد.نخستین بلدیه ایران در تهران به ریاست دکتر خلیل اعلم الدوله ثقفی در عمارتی واقع در سبزه میدان و با هدف حفظ منافع شهرها و ایفای حوائج اهالی شهرنشین تاسیس شد.
در آن زمان ریاست بلدیه را رییس انجمن شهر برعهده داشت. اعضای انجمن شهر نیز از میان بزرگان هر محله در هر شهر و به وسیله مردم انتخاب می شدند.نخستین قانون بلدیه در ۵ فصل و ۱۰۸ ماده تنظیم در ۲۰ ربیع الثانی سال 1386 شمسی به تصویب رسیده و به امضای محمد علی شاه که در آن به پادشاهی رسیده بود،؛ رسید. در فصل چهارم این قانون، چگونگی سازمان بلدیه، تقسیم کار، وظایف و حدود اختیارات اعضای انجمن و واحدهای سازمانی تابعه، نحوه اعمال نظارت و مداخله حاکم را در امور بلدیه تعیین شده بود و در ماده ۹۳ آن بر لزوم و وجود شخصی به عنوان کلانتر (شهردار)، که اداره امور بلدیه را به عهده بگیرد اشاره شده است.
پس از آن در سال 1299 شمسی و با روی کار آمدن کابینه سیاه و سید ضیاءالدین طباطبایی رئیس‌الوزرا اداره بلدیه از حالت انجمن شهری خارج شد و به صورت “شهرداری” وابسته به دولت آغاز به کار کرد در این زمان ریاست این تشکیلات زیر نظر ریاست وزرا قرار گرفت.
امور بلدیه در این دوران با مشکلات متعدد و کمبود بوودجه مواجه بود، بنابراین استقرار آن در شهرهای مختلف کشور درزمان های مختلفی انجام شد.به عنوان مثال شکل گیری این ساختار در شهر مشهد با چند دوره وقفه و افت و خیزهای بسیاری همراه بوده است.
با روی کار آمدن رضا شاه به عنوان نخست وزیر روند تمرکز گرایی دولت با شدت بیشتری دنبال شد و در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۰۹ قانون جدیدی برای تشکیلات بلدیه تصویب شد. متن آن قانون به جهت رفع مشکلات دولت در زمینه امور شهر تدوین شده و نحوه دریافت عوارض و مالیات‌‌ها را که تنها منبع درآمد برای اداره شهر محسوب می گردید، برای دولت مشخص و راحت تر کرده بود. طبق این قانون وزارت کشور، سرپرستی ادارات بلدیه را بر عهده گرفت.
نهایتا در 22 آبان ماه سال ۱۳۱۲ (هـ . ش) وزارت کشور به جهت اجرای مناسب اصلاحات شهری لایحه ای به مجلس شورای ملی تقدیم کرد که موجب تشکیل اداره کل فنی را در وزارتخانه فراهم نمود. این قانون دارای 10 ماده بوده است که تا سال ۱۳۲۰ هـ . ش پابرجا بود و اما در این سال نهایتا اداره مزبور به اداره کل امور شهرداریها تبدیل شد.
سپس بر اساس قانون ۱۳۲۸ (هـ . ش) با اعطای اختیاراتی به انجمن شهر، از نظر سیاسی و اجتماعی تحولاتی در وضع شهرها بوجود آمد.
پس از انقلاب اسلامی
دوران پس از انقلاب اسلامی پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، ساختار و وظایف شهرداریها تغییراتی پیدا کرد. در سال ۱۳۶۲، قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران به تصویب رسید که نقش شوراهای اسلامی شهرها را در مدیریت شهری تقویت کرد. شوراهای اسلامی شهرها با انتخاب شهرداران و نظارت بر عملکرد آنها، به نوعی مشارکت مردمی در مدیریت شهری را افزایش داد. تا پیش از انقلاب اسلامی تعداد ۴۵۳ شهرداری در کشور تأسیس گردید که بیشترین تعداد شهرداری، در استانهای اصفهان و مازندران (هر کدام ۴۶ شهرداری) و کمترین تعداد شهرداری در استان کهکیلویه و بویر احمد (۴ شهرداری) وجود داشت و در حال حاضر ۷۰۰ شهرداری در کشور فعال هستند.
لینک اخبار مرتبط:
ثبت دیدگاه